vrijdag 1 januari 2010

Nieuwe aanpak Arbeidsinspectie

In 2010 beperkt de Arbeidsinspectie zich niet tot inspecteren. Ze zet méér instrumenten in: voorlichting en ondersteuning. En de vijfduizend bedrijven met de meeste ongevallen krijgen extra aandacht.
Vijfduizend Nederlandse werkgevers ontvangen binnenkort een brief. Het ministerie van SZW wil met hen praten. Nee, de bedoeling is niet om hen een sanctie op te leggen – hoewel die vijfduizend samen wel verantwoordelijk zijn voor veertig procent van de jaarlijkse ongevallen. De bedoeling is om kennis te delen. Daarom organiseert het ministerie bijeenkomsten waarin ze voorlichting geeft over ongevallenpreventie.

Meer
‘Begrijp me goed’, zegt Anja van Vlerken, projectleider bij de Arbeidsinspectie, ‘die brief is in de eerste plaats een initiatief van SZW. Maar aan de andere kant: de Arbeidsinspectie werkt wel mee aan het project, want dat past goed in ons nieuwe beleid. Komend jaar willen we méér doen dan alleen inspecteren. Soms is dat namelijk een minder geschikt middel. Bijvoorbeeld als bedrijven beschikken over te weinig kennis.

Jaarplan 2010
In het Jaarplan 2010 legt de inspectie uit hoe haar aanpak er volgend jaar uitziet. Ze concentreert zich op achttien zogenaamde ‘hoogrisico-sectoren’. Preciezer gezegd: op de belangrijkste risico’s binnen die sectoren. ‘Je kunt denken aan valgevaar, gevaarlijke machines, en agressie en geweld’, zegt Van Vlerken. ‘Maar dat zijn maar voorbeelden. Want voor iedere sector ziet die top-3 er weer anders uit. En in iedere sector zullen we een andere instrumentenmix inzetten: voorlichting, ondersteuning, of toch controles. Daarbij onderzoeken we welke type bemoeienis het meest bijdraagt aan een betere naleving van arbeidsomstandigheden.’

Pilot
Terug naar de uitnodiging aan de vijfduizend werkgevers. Van Vlerken verwacht hier veel van. ‘In het verleden zijn er 22 pilottrajecten gehouden. Daarmee werd duidelijk dat je door interventies op het gebied van veiligheidsbewustzijn en veiligheidscultuur het aantal ongevallen kunt terugdringen met 50 tot 90 procent. Hier valt dus winst te behalen, niet in de laatste plaats voor de bedrijven.’

Ongevalanalyse
Die winst zit hem vooral in betere ongevalanalyses. 'Veel bedrijven trekken niet de juiste lessen uit een ongeval, zegt Vlerken. ‘De analyses zijn vaak niet diepgaand genoeg, waardoor de schuld bijvoorbeeld eenzijdig bij de werknemers komt te liggen. Er wordt iets geroepen als: ‘Jullie hebben de werkinstructies niet goed gevolgd. Dat was stom. Doe het voortaan wél.’ En vervolgens gaan ze over tot de orde van de dag.’

Methodiek
Daarom komen in de kennisbijeenkomsten praktisch uitgevoerde ongevalsanalyses aan de orde. Van Vlerken: 'Zo bieden we werkgevers een goede methodiek. Ze leren om duidelijk in kaart te brengen welke factoren allemaal een rol spelen bij het ontstaan van een ongeval.'

Weigeraars
En als een deel van de 5000 genodigden daar niet op zit te wachten? ‘Deelnemen aan het project geschiedt op basis van vrijwilligheid’, zegt Van Vlerken. Maar ze voegt eraan toe: ‘Als bedrijven niet op de brief van het ministerie ingaan, kunnen ze natuurlijk rekenen op warme belangstelling van de Arbeidsinspectie.’


OOM introduceert de nieuwe subsidieregeling PTT2010

OOM biedt vanaf 1 januari 2010 een vernieuwde regeling: de PTT2010. Met deze bijdrage in de scholingskosten willen we samen met de werkgever, medewerkers helpen te blijven investeren in hun vakmanschap.

In juni 2009 werd de PTT opgeschort. In de afgelopen tijd werd de regeling uitgebreid geëvalueerd. Op basis van het evaluatierapport heeft het bestuur van OOM gewerkt aan een vernieuwde PTT, die betaalbaar, beheersbaar en goed uitvoerbaar is.

In de nieuwe regeling wordt een hogere procentuele vergoeding beschikbaar gesteld voor scholing die bijdraagt aan de versterking van de innovatieve kracht van de medewerker, het bedrijf en de sector dan voor cursussen op het gebied van veiligheid, arbo en milieu. Het principe 'op is op' blijft ook op de PTT 2010 van toepassing.

PTT2010
Je bent nooit te oud om te leren. Ook vakmensen in de metaal moeten bijblijven. Om de concurrentiepositie van het bedrijf te versterken, om te kunnen groeien en om het werk uitdagend te houden.

Waarom de PTT2010?
Deze trainingstoelage is de opvolger van de PTT. De doelen zijn dezelfde: het vergroten van vakmanschap in de metaal en het op gang houden van het gesprek tussen werkgevers en werknemers over loopbaanontwikkeling.

Wie kan de regeling aanvragen?
Bedrijven kunnen een bijdrage aanvragen voor werknemers die een cursus of opleiding willen volgen. Een aanvraag kan (vanaf 14 december 2009) voorafgaand aan de cursus worden ingediend via www.mijnoom.nl.

Welke opleidingen komen in aanmerking?
Opleidingen die de innovatieve kracht van bedrijven versterken, kunnen rekenen op een relatief hogere bijdrage dan (wettelijk) verplichte cursussen of cursussen in de categorie arbo, veiligheid en milieu. Een aantal opleidingen komt niet in aanmerking. Zie www.cursuscatalogus.nl voor voorbeelden van cursussen die voor een bijdrage uit de PTT2010 in aanmerking komen.
Een aantal opleidingen komt niet in aanmerking, zoals rijopleidingen en vormen van collegiaal opleiden waarbij geen extern instituut betrokken is.

Hoe lang geldt de PTT2010?
Ook voor deze regeling geldt: op is op. De regeling wordt in de loop van het jaar geëvalueerd.


Voorwaarden

  1. De bijdrage is maximaal 375 euro per persoon per jaar.
  2. Vaktechnische cursussen worden voor maximaal 50 procent vergoed.
  3. Wettelijk verplichte cursussen en scholing op het gebied van arbo, veiligheid en milieu worden voor maximaal 25 procent vergoed.
  4. Uitgesloten zijn rijvaardigheidsbewijzen en vormen van collegiaal opleiden die niet worden verzorgd of geëxamineerd door een extern instituut.
  5. De PTT2010 kan worden aangevraagd voor maximaal 20 procent van het personeel of vijf medewerkers. Bij minder dan vijf werknemers geldt de regeling naar rato.
  6. Aanvragen kunnen worden ingediend via www.mijnoom.nl en moeten voorafgaand aan de cursus in het bezit zijn van OOM. Binnen tien werkdagen krijgt u bericht van OOM of de bijdrage wordt toegekend.
  7. Overige aanvragen worden binnen 20 werkdagen behandeld. Ook deze moeten voorafgaand aan de cursus in het bezit van OOM zijn.
  8. Toegezegde bijdragen kunnen tot uiterlijk vier maanden na afloop van de cursus worden gedeclareerd.

Meer informatie
De telefonische helpdesk van OOM tel 0172 - 521 500 of e-mail naar info@oom.nl.


De EU Commissie heeft beslist… De overgangsperiode voor de EN 954-1 is verlengd

Bij de meeting van de Europese Werkgroep Machines, op 7/8-12-2009 in Brussel, heeft de EU Commissie opnieuw het verzoek besproken van de Europese Commissie voor Standaardisatie (CEN) om het vermoeden van overeenstemming voor de EN954-1 te verlengen.

Volgens informatie van vertegenwoordiging van de CEN was het merendeel van de lidstaten voor een verlenging en de verlenging wordt verleend. De overgangsperiode wordt verlengd voor 2 jaar t/m 31.12.2011

“Als veiligheidsexperts in industriële automatisering kunnen wij fabrikanten en gebruikers om diverse redenen alleen maar adviseren de opvolgnormen EN ISO 13849-1 en EN/IEC 62061 zo snel mogelijk toe te passen”, zegt John Mc Auliffe, Hoofd van de International Services Group en General Manager van Pilz Ierland.
 
Controleer zorgvuldig voor toepassing van EN 954-1
Allereerst is de mate waarin de EN 954-1 de huidige stand der techniek in industriële veiligheid kan vertegenwoordigen discutabel. Bovendien is het mogelijk dat gebruikers van machines toepassing van de nieuwe normen specifiëren in hun programma van eisen, om er zeker van te zijn dat ze qua aansprakelijkheid aan de veilige kant zitten, mocht er een ongeluk plaatsvinden. En: Veel B- en C-normen die genoemd worden in de huidige Machinerichtlijn refereren al naar de ISO 13849-1 en de EN/IEC 62061. Dit zijn bijvoorbeeld:

  • EN 61496: Veiligheid van Machines – Aanrakingsvrije electrische beveiligingsinrichtingen
  • EN 60204-1: Veiligheid van Machines – Electrische uitrusting van machines
  • EN ISO 13850: Veiligheid van Machines – Noodstop - Ontwerpprincipes
  • EN 848: Veiligheid van houtbewerkingsmachines
  • EN ISO 10218-1: Industriële robots – Veiligheidseisen – Deel 1: Robot.
Geleidelijk zullen meer C-normen navenant worden aangepast, waarna toepassing van de EN 954-1 voor deze normen geen vermoeden van overeenstemming meer levert. Tenslotte moet nog opgemerkt worden dat de EN 954-1, ondanks dat deze wereldwijd wordt erkend, geen internationale standard is. Dit is een belangrijk aspect, met name voor internationaal opererende machinefabrikanten.

Ondersteuning bij de conversie naar de nieuwe normen
Pilz heeft zijn producten reeds volgens EN ISO 13849-1 en EN/IEC 62061 gecertificeerd en ook zijn dienstverlening, van het aanbod aan seminars tot CE-markerings-trajecten, navenant aangepast.

Daarnaast stellen wij met de PAScal Safety Calculator een gemakkelijke tool ter beschikking waarmee de Performance Level (PL) resp. Safety Integrity Level (SIL) berekend kunnen worden die bereikt kunnen worden met veiligheidsfuncties, gebaseerd op de gebruikte componenten.

Daarmee ondersteunt Pilz de constructeurs die reeds overgestapt zijn op de EN ISO 13849-1 en de EN/IEC 62061. Tegelijkertijd zal de onderneming doorgaan met het leveren van producten, diensten en technische ondersteuning voor die constructeurs die voorlopig nog de  EN 954-1 blijven toepassen.

Heeft u vragen met betrekking tot bovenstaande, dan kunt u ons altijd bellen op telefoonnummer 0347-320477 of e-mailen via info@pilz.nl.

Het complete nieuwe Machinehandboek

Download hier het complete nieuwe Machinehandboek van Pilz - Engelstalig.
Download hier het complete nieuwe Machinehandboek van Pilz - Duitstalig.

Pilz heeft door wereldwijde contacten met normalisatie instanties uitgebreide kennis opgebouwd om dit Machinehandboek te schrijven. Daarnaast hebben wij diverse professoren en leraren van Duitse Universiteiten gevraagd een bijdrage aan dit handboek te leveren.

Het doel van dit handboek is u op een structurele wijze een overzicht te geven in de techniek van Pilz en de nieuwe normen onder de nieuwe Machinerichtlijn. Het is slechts een kapstok voor de juiste aanpak. De verdieping hiervan vindt u in ons cursusaanbod of in onze nieuwe workshop SIL en PL. We zijn bewust niet op de details ingegaan omdat de techniek snel verandert zodat wij u tijdens onze cursussen de meest actuele informatie kunnen presenteren.

Wilt u gedetailleerde informatie dan raden wij u aan om een cursus of workshop te volgen. In de opleidingen Expert Machineveiligheid (4 dagen), Ontwerp veiligheidscircuits volgens EN-ISO 13849-1 (PL) , Ontwerp veiligheidscircuits volgens EN-IEC 62061 (SIL)  en in de nieuwe workshop werken met  SIL / PL wordt de nieuwe Machinerichtlijn en de bijbehorende belangrijkste normen uitgebreid besproken. Voor informatie of inschrijving kunt u kijken op opleidingen.pilz.nl

Tip: kijk ook op www.handboekmachineveiligheid.nl

PILZ, innovator 2009: Zuid-Holland stapt over op het PSS4000, het universele automatiseringssysteem

Pilz is een toonaangevend en innovatief bedrijf in de automatiseringstechniek. Dat blijkt uit bijvoorbeeld het door haar ontwikkelde objectgeoriënteerd automatiseringssysteem PSS4000. In dit systeem zijn software, hardware en methodiek tot één geheel samengesmeed. Het systeem combineert veiligheids- en standaard functies met motion control in combinatie met diagnose en visualisering. De provincie Zuid-Holland ziet de voordelen en heeft besloten om haar sluizen en bruggen volledig op dit automatiseringsysteem af te stemmen, waarbij de universele software zorgt voor optimale diagnosefaciliteiten en snel en vereenvoudigd onderhoud.

Bruggen en sluizen
Arjen Verhoeven, Manager Solutions Department maakt met veel enthousiasme de samenwerking met Zuid-Holland kenbaar: “Wij zijn voor Zuid-Holland met twee verschillende projecten bezig. De een is een sluizencomplex en de andere is een bedieningscentrale die 84 objecten bewaakt, bestuurt en controleert. Deze bedieningscentrale is weer onderverdeeld in acht bedieningsposten, zeg maar brugwachtereenheden. Van hieruit worden de bruggen en sluizen in de regio aangestuurd.” De beide projecten zijn met elkaar in overeenstemming. Dat wil zeggen dat er voor beide projecten voor dezelfde automatiseringsstructuur is gekozen. In Gouda staat een sluiscomplex dat momenteel in  de voorbereidingsfase zit. Dit houdt in dat de specificaties en de functionele beschrijvingen gereed zijn. Arjen Verhoeven verwacht dat de praktische installatiefase omstreeks zomer 2010 zal zijn afgerond.

“In februari 2010 is de software gereed en volgt er een testfase op een natuurgetrouw functioneel hardwaremodel van schaal 1:25. Hier wordt de volledige softwareapplicatie praktisch op alle mogelijke en onmogelijke voorkomende situaties getest. Alle functies binnen een sluizencomplex zijn in het model ondergebracht. We willen er zeker van zijn dat als de applicatie op de werkelijke locatie wordt geïnstalleerd het systeem ook aan alle eisen qua veiligheid en betrouwbaarheid voldoet.”

De feitelijke situatie zal zijn dat er per deelsysteem een I/O-module aanwezig is, waar alle I/O met betrekking tot de bewegende delen en de veiligheidsinrichtingen van de sluizen in zijn ondergebracht. Denk hierbij aan de afsluitbomen, de brug, de sluisdeuren en de seinen. Alle I/O-punten komen samen in de PLC die als decentraal systeem alles in de gaten houdt. Om de software zo universeel mogelijk te houden zijn er voor alle mogelijke componenten binnen het sluizencomplex standaard objecten gedefinieerd. Dat betekent dat alle objecten ook in toekomstige projecten kunnen worden ingezet en er geen misverstanden over hoeven te ontstaan hoe het een en ander is opgebouwd en functioneert.

Veiligheid
De veiligheid is optimaal geregeld. Niet alleen op technisch niveau is alles redundant uitgevoerd, maar zijn ook alle regelingen en schakelcircuits beveiligd. Arjen Verhoeven noemt als voorbeeld de seinen. “Je wilt er zeker van zijn dat het verkeerd stilstaat voordat de brug opengaat en de sluis in werking treedt. Dus eerst het sein op rood, dan de afsluitbomen sluiten en vervolgens als deze afsluitbomen ook daadwerkelijk dicht zijn kan  de brug in beweging worden gezet. Maar ook de werking van de LED-lampen wordt aan de hand van de aanstuurkaart gecontroleerd in combinatie met een stroomrelais, zodat ook wordt gewaarborgd dat de seinen goed functioneren!” Op deze wijze worden ook de afsluitbomen gecontroleerd en de sluisdeuren in combinatie met de nivelleerkleppen. Kortom: er wordt optimaal gecontroleerd op veiligheid en alle aspecten die met veiligheid te maken hebben van zowel mens als installatie. Alle veiligheidsketens voldoen dan ook aan SIL 3 conform IEC 62061.

Het systeem in het sluizencomplex bevat zeven I/O-punten: de PLC met acht remote I/O-stations. Van deze remote I/O-stations is de helft fail-safe uitgevoerd. Verder worden van de slagbomen de posities gecontroleerd en wordt van de brug de positie en de snelheid gecontroleerd. Tevens worden van de sluisdeuren de stand en de snelheid gemeten en zijn onderling vergrendelingen aangebracht, waardoor wordt voorkomen dat de sluisdeuren tegen elkaar openstaan. Hetzelfde geldt voor de nivelleerschuiven, waarin een vergrendeling is ondergebracht dat ze nooit gelijktijdig kunnen openen. Dit gaat ook op voor de seinen, zodat voorkomen wordt dat beide zijden groen licht krijgen. Kortom: overal is aangedacht om de veiligheid en het gebruiksgemak te optimaliseren. Van belang is dat ook achteraf de architectuur van het PSS4000 systeem kan worden aangepast, dankzij de modularisering en herbruikbaarheid van componenten en de flexibele schaalbaarheid van hardware en software.

De bedieningscentrale
De bedieningscentrale is met de locale decentrale brugwachtereenheden, de bedieningsposten, gekoppeld via SafetyNet P. “Over dit netwerk lopen alle besturingstechnische zaken in bidirectionele richting, evenals alle videobeelden en de VOIP. In de centrale staat een aantal bedieningstafels van waaruit een object op een willekeurige locatie kan worden bediend. Hier maakt het niet uit of het gaat om een sluis of een brug.” Momenteel zijn vijf centrale bedieningsposten actief. Deze posten draaien nu verschillende jaren en zijn nog gebaseerd op de voorloper van het nieuwe SafetyNet P, namelijk de SafetyBUS p. “De eisen en de wensen zijn in de afgelopen jaren aangepast en toegenomen. Dat betekent dat de SafetyBUS p niet meer voldoet als het gaat om de capaciteit. Daarom wordt er ook een migratieslag gemaakt naar het nieuwe netwerk SafetyNet P. Een van de grote voordelen van dit laatstgenoemde netwerk is dat we niet meer gebonden zijn aan de begrenzing van 64 objecten, zoals gedefinieerd volgens de SafetyBUS.”

Suite PAS4000
De suite PAS4000 vormt een onlosmakelijk onderdeel van het PSS4000 systeem. PAS4000 is de bedieningsinterface voor het PSS4000 systeem. De gebruiker heeft hiermee de faciliteiten om op eenvoudige wijze alle complexe functies binnen het systeem te configureren. “Veelal zie je dat de uiteenlopende onderdelen van een ontwikkelingstraject gebruik maken van aparte software om de toepassing tot stand te kunnen brengen. Onze suite PAS4000 smeedt alle functiegebieden binnen het ontwikkelingstraject tot een geheel. Alle hulpmiddelen voor engineering, programmering, ingebruikneming en het in bedrijf stellen zijn ingebed en volledig op elkaar afgestemd.” Wat JanTournois, directeur Pilz Nederland, daarbij aangeeft zijn dat bijvoorbeeld alle gebruikersinterfaces uniform en consistent zijn en dat alle onderlinge voorzieningen voor het uitwisselen van informatie tussen de modulen onderling op een eenvoudige wijze tot stand worden gebracht. Hij onderstreept dat hierdoor mogelijke fouten als gevolg van verkeerde communicatie of foutieve invoer worden geminimaliseerd. “Ook dit leidt weer tot een verlaging van de ontwikkelkosten en een reducering in kosten!”

Real-time Ethernet SafetyNET p
Het PSS4000 biedt de gebruiker de mogelijkheid om uit verschillende vermogensklasse te kiezen. De koppeling en de communicatie vinden daarbij altijd plaats via het real-time Ethernet SafetyNET p. Het gaat hierbij om een deterministisch netwerk voor industriële omgevingen. Pilz maakt gebruik van SafetyNET p RTFL (real-time frame regel), een versie die geoptimaliseerd is voor zeer snelle communicatie in snelle en dynamische toepassingen. Van belang is dat dit protocol expliciet de dynamische detectie- en netwerkstructuur ondersteunt, waardoor allerlei serviceapparatuur kan worden aangesloten voor bijvoorbeeld ondersteuning of hulp op afstand. In combinatie met het PSS4000 systeem is het mogelijk om decentrale dataverwerking te realiseren. Impliciet betekent dit dat complexe toepassingen gebruik kunnen maken van een modulaire structuur en flexibele individuele modules als het gaat om dimensionering, planning en de ingebruikneming van installaties. Een bijkomend voordeel is dat zeer snel op locale gebeurtenissen kan worden gereageerd.



Voor meer informatie over Pilz nieuwe besturingssysteem kijk op www.objectgeorienteerd.nl

Workshop werken met ISO 13849-1 (PL) en IEC 62061 (SIL)

Doel
De nieuwe Machinerichtlijn brengt met zich mee dat er gewerkt gaat worden met de nieuwe normen NEN-EN-ISO 13849-1 en NEN-EN-IEC 62061. Deze geven eisen voor het ontwerpen en de integratie van veiligheidssystemen als onderdeel van de machinebesturing. De normen beschrijven een methodiek waarmee de ontwerper door middel van de structuur en betrouwbaarheid van componenten, een betrouwbaar veiligheidssysteem kan realiseren.

Door de ontwikkelingen op veiligheidsgebied rondom de software en electronica zal de huidige EN 954-1 uiteindelijk vervangen worden. Hierdoor is de benadering op basis van het systeemgedrag onvoldoende. De nieuwe normen stellen naast het systeemgedrag van een veiligheidsfunctie, ook eisen aan de betrouwbaarheid van de componenten. Daarnaast worden eisen gesteld aan het ontwerpen en structureren van veiligheidssoftware.

Dag 1: Basisdag (theorie)
De cursist leert tijdens de basisdag de theorie die ten grondslag ligt aan het ontwerpen en valideren (doorrekenen) van veiligheidssystemen in de machinebouw. De verschillen tussen beide methodieken worden uitgelegd waardoor de cursist een gefundeerde keuze kan maken.

Dag 1 Inhoud basisdag (theorie)

  • Inleiding in elektrische veiligheid en besturingstechnische veiligheidscircuits
  • Normen EN 954-1, ISO 13849-1 (PL) en  IEC 62061 (SIL)
  • Opbouw en ontwerp van veiligheidscircuits
  • Betrouwbaarheidsanalyses van veiligheidscircuits /systemen
  • Functionele veiligheid
  • PL (Performance Level) 
  • SIL (Safety Integrity Level)
  • Verschillen en overeenkomsten tussen SIL en PL

Dag 2  en Dag 3 Inhoud  vervolgdag (praktijk)
Na de theoriedag kunt u een verdiepende workshop volgen. Keuze uit PL (Performance Level) of SIL (Safety Integrity Level) workshop.

Hier wordt een praktische oefening aan de hand van een casus uitgewerkt. De oefening bestaat uit het uitvoeren van een risicobeoordeling en het bepalen van het benodigde Safety Integrity Level of Performance Level. Vervolgens wordt een veiligheidscircuit ontworpen en doorgerekend met behulp van het softwaretool PAScal. Door de praktische invulling van deze dag leert u hoe u de opgedane theoretische kennis vanuit de basisdag kunt toepassen in het ontwerpen van een circuit en de validering met PAScal. In de cursus is één licentie voor PAScal inbegrepen.

Doelgroep

  • Ontwerpers en hardware engineers
  • Service technici 
  • Technisch adviseurs en -inspecteurs

Vereiste basiskennis
Wij bevelen elke deelnemer aan om aan te vangen met de basisdag theorie (SIL/PL), omdat hier de kennis wordt overgedragen die steeds van toepassing is en terugkomt in de praktijkdagen. 

Data:

Theoriedag
dinsdag 9 februari  of 23 maart

Praktijkdag PL
woensdag 10 februari of 24 maart

Praktijkdag SIL
donderdag 11 februari of 25 maart

De theoriedag in combinatie met de praktijk workshop kan ook op uw locatie worden verzorgd.

Tijdsduur
Alle dagen van 09.00 - 16.00 uur.

Tarief

Dag 1 persoon 2 personen > 3 personen
Basisdag (theorie) (1) € 375,-  € 375,- Op aanvraag
Praktijk PL (2) € 475,- € 425,- Op aanvraag
Praktijk SIL (3) € 475,- € 425,- Op aanvraag
Basisdag + Praktijk PL (1+2) € 800.- € 750,-   Op aanvraag
Basisdag + praktijk SIL (1+3) € 800,- € 750,-  Op aanvraag
      
De tarieven zijn gebaseerd op locatie in ons opleidingscentrum Vianen. Bij de combinatiedagen is één licentie PAScal t.w.v. € 300,- inbegrepen.

De theoriedag in combinatie met één praktijk workshop kan ook op uw locatie worden verzorgd.
Het tarief is € 1.575,- Hier is ook één licentie voor PAScal inbegrepen.

Aanbeveling
Het is aan te bevelen om tijdens de praktijkdag een eigen laptop mee te nemen.

Inschrijven
Inschrijven  via www.pilz.nl, info@pilz.nl of bel 0347 320 477.